TOS in de klas deel 2
Janneke 26 januari 2018TOS oftewel een Taal Ontwikkelings Stoornis in de klas. Een op de vijftien kinderen heeft dit! Daarom vind ik het belangrijk dat er meer aandacht komt voor deze problematiek. Eerder schreef ik een artikel over de hulpwaaier die goed te gebruiken is voor informatie over TOS. Daarop kreeg ik enthousiaste reacties, waaronder iemand van de Auris groep. Het is zo belangrijk om hier meer over te weten voor leerkrachten! Daarom heb ik gevraagd of ze over TOS willen schrijven waar leerkrachten wat aan kunnen hebben. Anja Droog heeft een prachtig, informatief stuk geschreven waar je als leerkracht echt wat aan hebt!
Taal Ontwikkeling Stoornis
Bij de meeste kinderen verloopt de taalontwikkeling als vanzelf. Er is echter een groep kinderen die specifieke problemen heeft met de taalverwerving. Deze kinderen hebben een taalontwikkelingsstoornis (TOS) en ervaren problemen op het gebied van het taalbegrip, de taalproductie of een combinatie van beiden.
Er is sprake van een TOS als de taalproblematiek centraal staat en de taalstoornis niet verklaard kan worden door gehoorproblemen, meertaligheid, een verstandelijke beperking, motorische of sociaal-emotionele problemen. Een TOS heeft een erfelijke component en de hersenen van kinderen met een TOS ontwikkelen zich anders dan kinderen met een normale taalontwikkeling.
Bij tweetalige kinderen kunnen specifieke taalproblemen aanwezig zijn in hun moedertaal en in het Nederlands. Deze taalproblemen zijn niet het gevolg van onvoldoende taalaanbod; hierdoor onderscheidt een TOS zich van een taalachterstand.
Verschil TOS – taalachterstand
Bij een taalachterstand verloopt de spraak- en taalontwikkeling vertraagd, maar wel volgens het normale patroon. Een taalachterstand komt o.a. door het ontbreken van voldoende taalaanbod of gehoorproblematiek in de eerste levensjaren. Hierdoor kan een kind laat gaan praten en is het vaak slecht te verstaan. Een taalachterstand kan worden ingelopen door intensief en gericht stimuleren van de taalontwikkeling door VVE programma’s in peutergroepen, woordenschatonderwijs in kleutergroepen en logopedische behandelingen.
Hoe vaak komt TOS voor? Best vaak: 1 op de 15 kinderen heeft het, het komt meer voor dan ASS of dyslexie. Een TOS komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes, verhouding 3:1.
Waarom is TOS zo onbekend? TOS zit niet in het medisch circuit, er wordt relatief weinig onderzoek naar gedaan, er zijn geen “beroemde” mensen met een TOS zoals wel bij dyslexie en autisme en het is een onzichtbare handicap.
Hoe herken je kinderen met een TOS in de klas? Een kind met een TOS kun je herkennen aan:
- Spreken in korte en eenvoudige zinnen
- Moeite hebben met zinsbouw
- Moeite hebben met regels voor verbuiging van zelfstandige naamwoorden en werkwoorden
- Een kleine woordenschat
- Woordvindingproblemen: kind heeft moeite om op woorden te komen
- Slechte spraakverstaanbaarheid
- Auditieve vaardigheden: kind heeft moeite met begrijpen van taal en of begrijpt jou vaak niet
- Verhaalopbouw: is ongestructureerd, van de hak op de tak, sluit niet aan bij het onderwerp en is niet afgestemd op de toehoorder.
- Pragmatiek: taalgebruik en interactie in dagelijkse situaties verlopen moeizaam
- Zelfbeeld , -vertrouwen: kind voelt zich niet begrepen, raakt gefrustreerd, stopt met spreken, is erg stil of snel boos, kan agressief of teruggetrokken gedrag vertonen.
Herken je deze signalen? Dan heb je wellicht te maken met een kind met een TOS.
Hoe kun je kinderen met een TOS helpen ?
Eerst bespreek je de zorg met je IB-er en ouders, vaak is er al een logopedist in beeld. Vervolgens neemt de IB-er contact op met het AanMeldPunt van de Cluster 2 instelling in de regio ( Auris of Kentalis bv ) en of de Ambulante Dienstverlening. School, ouders en Auris brengen samen de ondersteuningsbehoeften van het kind en de school in kaart. De ernstmaat van de stoornis wordt bepaald door logopedische en psychologische testen. Deze 3 pijlers bepalen of er een licht / medium arrangement wordt afgegeven. De Ambulant Dienstverlener komt het kind en de school in de praktijk ondersteunen. Als er sprake is van intensieve ondersteuning dan wordt naar een Cluster 2 school verwezen. Meer informatie is te vinden op Simea.nl.
In de praktijk:
Hoe kun je kinderen met een TOS ondersteunen:
- oefen alledaagse- en leergesprekken expliciet door thuis en op school voor te lezen, en te vertellen wat je ziet, doet, denkt en voelt
- gebruik betekenisvolle taal d.w.z. sluit aan bij de informatie / interesse van het kind
- gebruik visuele hulpmiddelen, maak bv. een woord-web met plaatjes bij een thema, visualiseer een gesprek met woorden op papier, hang dit op, zo kan het kind terugkijken en informatie ophalen, je kunt ernaar verwijzen : “weet je nog toen …?” ; dit stimuleert het auditief geheugen
- stel open vragen
- geef denktijd voor verwerken en uiten middels beurtstokjes bv.
- hanteer VAT principes. Volgen: op ooghoogte, luister / kijk naar het kind. Aanpassen: geef het kind taal goed terug, vb: ben je naar de Efteling geweest? Toevoegen: in welke attractie ben je geweest? Voeg nieuwe woorden op het niveau van het kind toe, omschrijf, leg uit, praat langzaam, met veel herhaling en toon je gevoel met mimiek en gebaar erbij
- bied taaltherapie voor spraak, woordenschat, verhaal- en zinsbouw
- versterk het zelfbeeld door de sterke kanten van het kind te stimuleren, focus op wat goed gaat.
TOS in de klas:
- de start van een nieuw schooljaar, een uitje en of een andere activiteit dan gepland, zijn spannend en brengen nieuwe emoties met zich mee, wees hier bewust van
- a.v. de taalverwerking: informatie komt auditief en visueel binnen, waar slaat het kind het op in het brein? Check of je boodschap goed is overgekomen, laat het kind het navertellen. Dit vraagt veel herhaling en geduld.
- een kind met een TOS heeft geheugensteuntjes nodig: dit kun je bieden door: veel visueel te maken met picto’s, een (nieuw) spel stap voor stap voordoen, spelregels expliciet aanbieden, voorbeeldgedrag tonen en na laten doen, altijd met taal erbij, mindmap/thema/prentenboek samen met het kind maken, een woordveld bij zaakvakken maken; deze zichtbaar ophangen
- check de leerling als eerste tijdens de loopronde
- maak werk- wachttijd zichtbaar met time-timer
- a.v. sociaal emotionele ontwikkeling: een TOS-kind voelt zich snel onzeker, wees voorspelbaar door een nieuw spel met regels aan te bieden, leg de reden van de regels uit, demonstreer deze
- het kind heeft geen innerlijke taal bij emoties, laat het kind tekenen / aanwijzen op een poster emowijzer.nl bv.
- neem het kind bij de hand door de school of naar de situatie, loop bij start van het nieuwe jaar de school door > bespreek de regels > maak foto’s
- verwoord wat je ziet/doet > leg de bedoeling uit
- laat goed gedrag zien – complimenteer > benoem wat goed gaat en waarom
- door omgevingsruis wordt het kind snel overprikkeld > verminder ruis
- gebruik picto’s bij veel terugkerende woorden
- bied veel herhaling
- geef het TOS kind een vast maatje dat talig sterk is en model kan staan voor het kind
- als het kind met TOS niet uit zijn woorden komt > laat het kind het jou zien / tonen, aanwijzen > vraag: bedoel je misschien … ?
- als het kind niet durft te praten > laat het tegen een handpop praten
- praat met je gelaat naar het kind toe
- geef het kind met TOS nooit als eerste de beurt, laat het informatie / voorbeeld- gedrag van de anderen in zich opnemen
- bied rust en structuur
- plaats het kind met TOS vooraan of in directe zichtlijn van je bureau.
Invloed van een TOS voor nu en de toekomst.
- TOS beïnvloedt leren, communiceren en gedrag
- TOS blijf je vaak houden, een taalachterstand kun je inlopen
- bij een TOS verandert vaak wel de aard van de problematiek
- blijvende ondersteuning is vaak nodig vanuit de omgeving (gezin, vrienden, school)
- een goed sociaal netwerk is een belangrijke factor voor succesvolle participatie.
Anja Droog, Ambulant Dienstverlener, Auris Dienstverlening Haarlem januari 2018
Nog meer informatie:
- Brochure ‘Van nul tot taal’.
Informatie & tips over spraak- en taalontwikkeling. Voor ouders en professionals Zorg en Voorschoolse opvang van kinderen. van 0 t/m 4 jaar. Gratis te bestellen bij www.auris.nl, - Boek ‘Ik ben niet perfect, nou en!’
Zes portretten beschreven door ouders van kinderen met een TOS en de betekenis daarvan voor hun toekomst. Met ervaringen & tips. Voor ouders en professionals van kinderen van 5 t/m 12 jaar. Bestellen bij de projectleider y.vandermee@auris.nl. - Boek ‘TOS en ik’
Verhalen uit de praktijk over TOS en hoe dat voelt. Beschrijving van verschillende situaties op school en thuis met tips over hoe met die situaties om te gaan. Voor het kind / de jongere met TOS, ouders en professionals van kinderen / jongeren van 6 t/m 12 à 14 jaar. De Spreekhoorn Breda, www.tosenik.nl, - Boek ‘Veelzeggend, de praktijk ontrafeld’.
Informatie & theorie over TOS over de inrichting van het onderwijs gericht op TOS en de rol van de leerkracht. Voor professionals in het onderwijs van kinderen en jongeren van 4 t/m 18 jaar. Pontem, uitgeverij Acco ISBN 978-90-334-7664-8. - Boek ‘Basishouding Communicatie’
Een informatieboek voor het onderwijs met theorie over communicatie met leerlingen met TOS en met voorbeelden, werkvormen, tips en observatievragen over communicatie. Voor professionals in het onderwijs van kinderen van 4 t/m 12 jaar. www.spreekhoorn.nl - Boek ‘Vijf op een rij’Een praktisch handboek over TOS voor het onderwijs met theorie, praktijkvoorbeelden en tips van collega’s. Voor professionals in het onderwijs van kinderen en jongeren van 6 tot 16 jaar. Koninklijke Kentalis, www.kentalis.nl
- Programma ‘Spraaktaal Kids’
Denk-doe en praatmappen voor kinderen met TOS of andere kinderen die taal moeilijk vinden. Drie mappen voor de leeftijd 4-7 jaar, 7-10 jaar en 10-14 jaar. Mappen zijn ook los te bestellen en te gebruiken. Voor professionals in het onderwijs en de zorg en voor ouders van kinderen en jongeren van 4 t/m 14 jaar. Koninklijke Kentalis, uitgeverijpica.nl - Hulpwaaier TOS, tips en strategieën bij de hand’
Waaier met achtergrondinformatie, tips & strategieën over TOS voor thuis, in het onderwijs op stage en werk. Voor ouders, professionals en stagebegeleiders van kinderen en jongeren van 12 t/m 18 jaar e.o. , Koninklijke Kentalis, www.uitgeverijpica.nl. Zie voor een review: Tos in de klas - Film ‘Spraaksaam de movie’ deel 1 en 2 Film met verhalen van jongeren wat TOS voor hen betekent en welke invloed TOS heeft op hun leven, opleiding en werk. Voor jongeren met een TOS, ouders, leeftijdgenoten en professionals in de Zorg en het onderwijs (VO, MBO en HBO). Van 12 t/m volwassenheid. Jet Tsarin, https://www.youtube.com/watch?v=L29Y0ZuwyZE
- TOS-CHECK app
App om bij het jonge kind spraak- en taalproblemen op te sporen. Voor professionals en ouders van kinderen van 1,5 -7 jaar. Koninklijke Kentalis, gratis te downloaden - Vragenlijst Signalen TOS van Simea
Signaleringslijst voor taal-en spraakproblemen en advisering voor vervolg. Voor professionals van kinderen in de onderbouw van het reguliere onderwijs. Voor kinderen van 4 t/m 6 jaar. www.simea.nl/dossiers /Toolkit/praktijkvoorbeelden/handreikingen/Vragenlijst signalen - Boek ‘Elk woord telt’. Omgaan met taalontwikkelingsstoornis/TOS
Informatie, ervaringsverhalen & theorie over TOS, over behandeling, begeleiding en tips voor elke levensfase van baby t/m volwassene. Voor professionals, studenten, ouders en familieleden.Annemiek Deij, Uitgeverij Primascriptum - Boek ‘Taalontwikkelingsstoornissen in de klas’
Praktische boek met uitleg over TOS, voorbeelden uit de praktijk, handelingsadviezen en tips voor in de klas. Voor leraren in het basis-, voortgezet onderwijs en MBO. Bernadette Sanders-Rosbergen. Uitgev. Lannoocampus
Informatieve sites :
- Taalinzicht.nl
- gezondheidsplein.nl
- TOSinbeeld.nl
- info@digitaal.nl
- vertellenovertos.nl
- Film over Ervaar TOS: https://www.npo.nl/hallo-nederland/17-11-2017/POW_03563999
- Film van een ervaringsdeskundige : https://www.youtube.com/watch?v=qN533vY9zMo
Cursus : Ervaar TOS : doel : Deelnemers gaan het belang inzien van de ervaring met en kennis over TOS, doordat het volgende onder de aandacht wordt gebracht:
- Het voorkomen (prevalentie) van TOS is 5 à 7 %. Dat is in een groep van 30 dus 1 á 2 TOS Je kunt dit zelf uitrekenen voor de totale populatie van de eigen organisatie. Daarna laten vergelijken met het aantal TOSsers dat bekend is in de organisatie en daar de juiste hulp voor heeft. Je kunt de prevalentie van TOS vergelijken met de prevalentie van ASS van 1 á 2 % en van ADHD van 3 % à 5 %.
- TOS is een onzichtbare handicap omdat TOSsers meestal geen externaliserend gedrag vertonen en niet (willen) opvallen. Het tegendeel is vaak het geval.
- TOS is een onbekende handicap. Je kunt vragen of zij ooit gehoord hebben van TOS, zij op de hoogte zijn van wat TOS inhoudt en of ze weten hoe te handelen bij TOS.
- TOS en de samenhang met en de gevolgen voor het leren tot aan de volwassenheid toe. Het onderkennen en het als gevolg hierop juist kunnen handelen bij TOS, kan een niveauverschil betekenen en veel leerproblemen voorkomen.
- TOS en de samenhang met en de gevolgen voor het sociaal functioneren. Hoe door onderkenning van TOS en het daardoor het juist handelen veel misverstanden en leed zijn te voorkomen.
- Het noemen van brede maatschappelijke relevantie van en belangstelling voor TOS
(onderzoek, subsidies van gemeentes en rijk, vergoedingen door zorgverzekeraars voor diagnostiek en voor behandeling, TOS-net in oprichting etc.)
Download de poster over: Jos heeft een Tos hier
Een woord van dank voor deze duidelijk uitleg en informatie voor: Anja Droog en Irma Jacet van de Auris groep. Bedankt voor jullie inspanningen.
loading...
TOS in de klas deel 2,
