Kleuterleerkracht; boeken over het vak
Janneke 2 april 2022Welke boeken heb je echt nodig? De kleuterleerkracht staat aardig in de schijnwerpers! Het ene na het andere boek voor en over kleuters en kleuterleerkrachten komt uit. Ik vraag me wel eens af waarom dit is. Gaat het daar niet goed? Ik lees op social-media dat er veel twijfel ontstaat bij kleuterleerkrachten over de vraag of ze het wel of niet goed doen. Vooral Klossers hebben de neiging om alles van vroeger wat te verheerlijken en daardoor worden de wat later opgeleide mensen soms onzeker. Jammer is dat, want dat zou toch niet moeten. Er heeft lange tijd geen gekwalificeerde hbo-opleiding voor het onderwijs aan kleuters bestaan. Nog steeds zijn niet alle opleidingen gericht op het onderwijs aan het jonge kind. Toch zijn veel leerkrachten zijn zich er terdege van bewust dat kleuters geen schoolkinderen zijn en handelen daar ook naar. En daar gaat het om! In hogere groepen gaat ook lang niet allemaal goed. Ik zie op internet stapels werkboekjes voorbij komen, allemaal herhaling, waarvan ik denk, de kinderen hebben toch meer dan genoeg werk te maken? En als ze dat klaar hebben kun je beter spelvormen inzetten dan alles nog een keer in weer een ander werkboekje te maken. Maakt dat onderwijs goed?
Laat je niet gek maken, doe je best en het kind doet de rest!
Mocht je toch behoefte hebben aan meer informatie over kleuters en het onderwijs aan kleuters?
Ik wil twee nieuwe boeken voor jullie bespreken:
- De kleutervriendelijke school van Betsy van de Grift
- Kleuterleerkracht van Eva Dierickx en Astrid Koelman
De Kleutervriendelijke school
Betsy van de Grift heeft het boek opgedeeld in vijf delen: Kleuter zijn, wat weten we van kleuteronderwijs, soorten kwaliteitsoordelen, de goede dingen goed doen en deugt ons onderwijs aan kleuters? Aan de hand van verschillende deelvragen wil de auteur een antwoord krijgen op de vraag of het mogelijk is om tot een kwaliteitsoordeel te komen over het huidige kleuteronderwijs in Nederland.
Kleuter zijn; Een kleuter kenmerkt zich niet alleen door de leeftijd maar ook door kleutergedrag. Dit kun je verklaren door de invloed van mensen, ouders, meisje/jongen en omgeving. Het brein van de kleuters is op deze leeftijd volop in ontwikkeling en verloopt volgens een vast patroon. Toch zijn de uitkomsten niet allemaal hetzelfde.
Kleuters leren met name door te spelen. Het belang van spelen is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. Hier zit wel verschil in opvattingen over wat spelen eigenlijk is. Spelen en op een speels manier leren zijn wel verschillende dingen. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen vrij spel en geleid spel.
De veranderingen tussen ongeveer het vierde en het zevende jaar bij kinderen zou je de ontwikkelingsopgave van kleuters kunnen noemen. Kinderen maken dan een enorme sprong. Dat is een hele klus waar ze voor staan. De ontwikkeling vind plaats op het gebied van sociaal-emotioneel, taal/spraak en communicatie, motoriek, zintuiglijke waarneming en integratie en aandacht, concentratie en zelfregulatie. De oudere kleuter kan steeds meer over de cognitieve functies beschikken en terugvallen op opgedane kennis. Het brein ontwikkelt zich in interactie met de omgeving.
Het is belangrijk om rekening te houden met de verschillende fases in de ontwikkeling van het brein en de competenties die het kind al bezit. Door het bieden van een rijke leeromgeving kun je kinderen uitdagen om zich te ontwikkelen. Ook veiligheid komt ten goede aan de ontwikkeling van de kinderen. Intersubjectiviteit is de onderlegger voor de brede ontwikkeling van kinderen.
Wat weten we van het kleuteronderwijs; De klos; kleuterleidsters opleidingsschool was een opleiding waar vooral aandacht was voor het aanbod aan kleuters en daarmee een goede voorbereiding op de lagere school. Na de komst van de basisschool, verdween ook de Klos. Daarmee verdween ook de kennis van het jonge kind. Het heeft jaren geduurd voordat er meer aandacht kwam voor deze leeftijdsgroep en duidelijk werd dat een kleuters toch geen schoolkind was. Ook de inspectie heeft hier een ontwikkeling in doorgemaakt.
Het overheidsbeleid heeft ook invloed gehad op het kleuteronderwijs; passend onderwijs, gedifferentieerd onderwijs, testen en toetsen die ook in de kleutergroepen afgenomen dienden te worden. Een van hun doelen was bestrijding van onderwijsachterstanden. het nut van vroegschoolse educatie en de doorgaande lijn en het IKC
Zorgen voor kwaliteit is van groot belang. Het is ook goed dat er schoolbeleid is voor kleutergroepen zodat voor een basisschool duidelijk is welke regels en structuur in kleutergroepen telt. Worden er programma’s gebruikt en waarom en welke functie hebben de leermiddelen om met kinderen doelgericht te werken. Ook moet er beleid zijn op de samenstelling van de groepen en de indeling. Is er een keuze voor gemengde groepen of juist niet. Hoe wordt omgegaan met probleemgedrag en hoe wordt gewerkt aan de sfeer en het klimaat in de groep. Op welke manier wordt er geobserveerd en omgegaan met testen en toetsen.
Tot slot een samenvatting waaruit blijkt dat de ene vraag weer een andere vraag opwerpt. Wat belangrijk is dat als je kleuteronderwijs serieus neemt en wil dat dit op school een duidelijke plek inneemt, er ook een goed beleid moet zijn. Het boek eindigt met acht aanbevelingen.
Eerlijk gezegd wordt ik, als klosser, altijd wat onrustig als iemand een kwaliteitsoordeel over jouw vakgebied gaat geven. Ik herken wel veel geschiedenis; hoe was het eerst en hoe is dat in de tijd verandert. Dat is leuk om te lezen. Het boek maakt dat je scherp blijft over hoe het onderwijs aan het jonge kind een eigen plek moet krijgen op de scholen. Ook lees je in het hele boek dat een jong kind een andere aanpak verdient dan de wat oudere kinderen op de basisschool. Belangrijk om dat altijd goed in het oog te houden.
Kleuterleerkracht
Eva Dierickx en Astrid Koelman schreven het boek dat ze misten als lerarenopleider en kleuterleerkracht. Ze noemen het een naslagwerk voor kwaliteitsvol kleuteronderwijs. Ze combineerden de kennis van wetenschappelijk onderzoek met ervaringen van verschillende kleuterleerkrachten in een inspirerend naslagwerk vol tips en adviezen. Over hoe alles in je klas begint met het graag zien van de kleuters, bijvoorbeeld. Over hoe je grenzen stelt zonder stickers of time-out. Over hoe spel en leren met elkaar verbonden zijn en hoe je daar als leerkracht het maximale uit kan halen. Over bedenkelijke regels als ‘samen spelen is samen delen’. Maar ook over executieve functies, educare en sustained shared thinking en nog veel meer.
Elk hoofdstuk begint met een concrete casus en eindigt met aanvullende bronnen, antwoorden op concrete hulpvragen en reflectievragen waar je met medestudenten of collega’s onmiddellijk mee aan de slag kan. Dit boek is geschreven voor zowel studenten die beginnen aan hun opleiding als leerkrachten die al vele jaren voor de klas staan. Zonder met de vinger te wijzen stellen de auteurs praktijken in vraag en dagen ze je uit om verder te denken en te groeien als kleuterleerkracht.
Het boek is geschreven door twee mensen die een achtergrond vanuit de praktijk hebben. Dat vind ik een fijn gegeven. Mensen die weten wat het inhoudt om voor de klas te staan. Het is wel een boek vanuit de Vlaamse onderwijskant geschreven en daar zitten toch verschillen in met de Nederlandse, dat merk je als je het boek leest. Door het hele boek heen, lees je vooral over aandacht voor het kind, de relatie tussen leerkracht en kind is erg belangrijk. Elk hoofdstuk begint met een praktijkverhaal en eindigt met reflectievragen en tips om verder te lezen over het onderdeel. Dat werkt heel praktisch.
Hoofdstuk 1; Het begint met graag zien; Dit hoofdstuk gaat over de band die je moet creëren met de kinderen om zo te zorgen voor een goede ontwikkeling. Een veilige omgeving is van belang voor het kind. Vooral kinderen die het extra nodig hebben, zijn gebaat met een omgeving waardoor het door de leerkracht echt gezien wordt.
Hoofdstuk 2; Positief pedagogisch begeleiden; Een positieve benadering draagt bij aan het ontwikkelen van een gezond gevoel van eigenwaarde, respect voor zichzelf en anderen en vaardigheden om stress te leren beheersen. Als kleuters ongewenst gedrag vertonen is het belangrijk dat je als leerkracht begrijpt waar dit vandaan komt, voordat je er op reageert. Veel gedrag komt voort uit een fase in de ontwikkeling van het kind. Verder heb je te maken met verschillen in thuissituatie, temperament en cultuur. Helpt het straffen en belonen eigenlijk wel? Inzet van positieve begeleidingsstrategieën hebben een beter effect. Er staan verschillende raadgevingen in het boek om dit te bewerkstellingen.
Hoofdstuk 3; Ontwikkelingsgerichte interacties; Kleuters kunnen op hun eigen houtje veel ontdekken maar om de wereld te doorgronden is de hulp van een leerkracht nodig. Ontwikkelingsgerichte interacties zijn van belang voor de cognitieve en talige ontwikkeling van kleuters. Het is belangrijk om werk te maken van taal- en denkontwikkelende interacties. Betekenisvol en levensecht leren zijn belangrijk omdat kinderen dan naar een eindresultaat toewerken.
Hoofdstuk 4; Speel je mee? Een hoofdstuk over het belang van spel, de soorten spel en de begeleiding van het spel. Het belang van spel voor de emotionele, sociale, cognitieve en fysieke ontwikkeling is enorm. Spel heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van taal, ontluikende geletterdheid, executieve functies, wiskundige vaardigheden en ruimtelijk inzicht.
Hoofdstuk 5; Executieve functies; De kleuterperiode is een kritische periode voor de executieve functies. In de kleuterperiode zijn de drie functies die zich volop ontwikkelen de impulscontrole, cognitieve flexibiliteit en het werkgeheugen. Het begeleiden van deze functies doe je door houvast, duidelijkheid en structuur in te bouwen. Door aan te sluiten bij wat ze al kunnen, rekening te houden met wat ze nog niet kunnen, door een voorbeeld te zijn en door de begeleiding ook langzaam af te bouwen kun je volop werken aan de executieve functies van kleuters.
Hoofdstuk 6; Meer dan een lokaal; De inrichting van je lokaal is belangrijk. Kijk naar jezelf, je voelt je niet op elke plek even fijn; dat kan aan de mensen liggen, aan de kleur op de muren, het licht, de geluiden, de geur of de inrichting. Kleuters zijn veel in het lokaal aanwezig dus is het belangrijk om kritisch te kijken naar deze inrichting. Stap 1; richt het in als een architect. Stap 2; Voorzie in een rijk basisaanbod. Stap 3; Kom tegemoet aan de basisbehoeftes van de kleuters. Stap 4; Kijk als een prieelvogel; Een prieelvogel maakt van zijn nest een gezellige uitnodigende plaats. Het is zo ingericht dat het andere vrouwtjes aan moet trekken. Stap 5; observeren, reflecteren en aanpassen
Hoofdstuk 7; Planmatig werken; Als leerkracht neem je voortdurend beslissingen; welke materialen bied je aan, welke gesprekken verdiep je, waar bemoei jij je niet mee en waar geef je nog extra tijd. Om planmatig te kunnen werken, kun je je baseren op de planningscyclus, die bestaat uit de volgende stappen: focussen en na het bepalen van de focus ga je observeren en documenteren. Na de fase van het observeren en documenteren ben je klaar om te interpreteren en reflecteren. Dit is een essentiële stap in de planningscyclus. Als leerkracht is het jouw taak om kleuters in te leiden in nieuwe werelden en niet om te blijven hangen bij wat ze al kennen.
Hoofdstuk 8; Samenwerking en partnerschappen; Het is essentieel voor je onderwijs dat er een goede samenwerking is tussen ouders en school en ook met ondersteuners en begeleiders. Je staat samen voor de taak in het begeleiden van de kinderen. Bij jonge kinderen heeft deze samenwerking ook nog eens een positieve invloed op de taal en sociale ontwikkeling. Om een goede samenwerking tot stand te laten komen is het belangrijk dat je de tijd neemt om ouders te leren kennen. Creëer ook een klimaat waarin zowel jij als de ouders verwachtingen kunnen uitspreken. Daarnaast blijft het ook belangrijk om aandacht te hebben voor wat goed loopt.
Als je het boek leest, merk je steeds dat de relatie tussen leerkracht en kind ontzettend belangrijk is. Dat maakt of breekt de ontwikkeling die kinderen doormaken. Door dit boek te lezen, merk je dat dit de kwaliteit van het kleuteronderwijs ten goede komt. Het is het een waardevol boek om als leerkracht te lezen en er wat mee te doen! Je bent steeds alles wat je leest, in gedachten, al in de praktijk aan het brengen. Dat is knap van de auteurs!
loading...
