En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven
Janneke 18 augustus 2019Het is een item dat veel besproken wordt in schoolteams: werkdruk. Dit wordt door schoolleiders en leraren vaak als hoog ervaren. Daarom heb ik het boek: ‘En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven‘, gelezen. Het belooft een kwaliteitsaanpak voor scholen te zijn met als uitgangspunt het verlagen van de werkdruk. Als leerkracht en als voormalig schoolleider, ben ik geïnteresseerd hoe Eva Naaijkens en Martin Bootsma dit op hun school voor elkaar hebben gekregen.
Kwaliteit op scholen wordt door een aantal factoren bepaald: de kwaliteit van het team, een team heeft een gedeeld of gedragen doel nodig, iedereen moet al hun energie kunnen richten op het primaire proces, er moet ruimte zijn om te leren en het moet een proces zijn van voortdurende verbetering. Alles zou er op gericht moeten zijn om de leraar succesvol en gelukkig met het werk te maken!
Het beroep van de leraar staat behoorlijk onder druk. Er is een groot lerarentekort, er wordt gestaakt voor een beter salaris en lagere werkdruk en er zijn hoge verwachtingen van maatschappelijke partijen, ouders en politiek. Gelukkig zijn er veel leraren die dagelijks met plezier naar school gaan en met hart en ziel lesgeven aan leerlingen die aan het begin staan van een leven lang leren. Het is ook een waardevol en belangrijk beroep. Hoe kun je het plezier in het werk houden?
Eva bedacht en ontwikkelde in haar jaren als schoolleider van een school voor speciaal basisonderwijs een kwaliteitsaanpak. De afgelopen drie jaar verfijnden en verbeterden zij en Martin de inmiddels in Enigma omgedoopte aanpak. Enigma is een sleutel om de werkdruk te verminderen en de kwaliteit van het lesgeven te verbeteren. Belangrijk aspect: alleen samenwerking leidt tot een succesvolle invoering van de aanpak. Deze aanpak is de rode draad door het boek.
Wat ook centraal staat is de leraar! Als de leraar centraal staat, dan wordt een te hoge werkdruk buiten de deur gehouden. Dan is er ruimte voor goede scholing en wordt iedere docent gewaardeerd om zijn sterke kanten, zo is de overtuiging. ,,Als scholen ervoor zorgen dat leraren plezier in hun werk hebben, wordt het onderwijs ook beter. En dat wil je voor je leerlingen.’’
Het boek:
Hoofdstuk 1; Tijd voor een nieuwe aanpak: In het onderwijs van nu zijn een aantal problemen te noemen: de ervaren werkdruk, de papieren tijger: het registreren en bijhouden van talloze formulieren en plannen, de uitval van de startende leraar, onduidelijkheid over het curriculum, passend onderwijs, de kwaliteit van het leiderschap en de professionele organisatie. Dit vraag om een nieuwe kwaliteitsaanpak.
Enigma bestaat uit twee sporen:
Spoor 1 is gericht op vakmanschap en professionaliteit
Spoor 2 is gericht op het vormen van de basis van je kwaliteitsaanpak; dit wordt gedaan door processen te beschrijven die daadwerkelijk waarde toevoegen aan je school.
Alle gangbare situaties binnen een schoolorganisatie wordt daarom vastgelegd in kwaliteitskaarten. Elke kaart heeft een doel, de werkwijze, wie welke taak op zich neemt en wat de vervolgstappen zijn. Ook bevatten kaarten berichten aan ouders die leraren meteen over kunnen nemen. Ook helpen deze kaarten bij het formuleren van ambities en het uitwerken van allerlei veelvoorkomende situaties op de werkvloer. De kaarten bieden ondersteuning bij de dagelijkse gang van zaken. Iedere school moet het aanpassen aan hun situatie, zodat het past bij de schoolvisie en wat zij waardevol vinden.
Hoofdstuk 2 gaat over de school zonder werkdruk. Een oplossing is om minder te vergaderen. In veel scholen is dit immers een op zichzelf staand doel geworden. Er is een jaarplanning met vaste vergadermomenten. Veel leraren zien dit als een noodzakelijk kwaad. In het boek worden vijf maatregelen besproken. Alleen van het lezen wordt je al blij alleen vergaderen over pedagogische en didactische onderwerpen en deze vergaderingen kunnen kort zijn. Doordat je werkt met kwaliteitskaarten die tijdens de vergaderingen aangepast kunnen worden, zijn notulen niet nodig. Hoe worden besluiten genomen? Neem dit eens onder de loep, daar kun je al veel werkdruk weghalen, ook door het aantal betrokkenen te verminderen. Ga op zoek naar een balans tussen wat moet en wat mag is ook een eyeopener. Een voorbeeld is het kiezen van een nieuwe methode. Vaak wordt hier meer tijd aan besteed dan aan de implementatie terwijl dat toch het belangrijkst is. Kijk kritisch naar de formulieren en focus op wat echt belangrijk is. Vergaderen is vaak niet nodig. Veel info kun je in een groepsapp zetten.
In hoofdstuk 3 staat het vakmanschap centraal. Leraren hebben tijd en ruimte nodig om zich de complexe vaardigheid van het lesgeven eigen te maken. Dit vraagt doelbewuste oefening en uitbreiding van je vakmanschap. Ritmes en routines moeten ontwikkeld worden en leraren moeten zich kunnen ontwikkelen tot expert leraren. Een startende leraar moet worden ondersteund en een goede schoolleider is nodig voor het optimale klimaat om de leraren rust en ruimte te geven zich te ontwikkelen.
Hoofdstuk 4; Bouwen aan een organisatie. Er zijn veel verschillende scholen en de ene school is de andere niet. Op een excellente school heerst rust en kalmte, is duidelijkheid over de missie en visie, duidelijkheid over de aanpak en duidelijkheid over wat leraren doen in de klas. Dit kun je duidelijk krijgen door gebruik te maken van ambitiekaarten: op deze kaarten zijn ambities geformuleerd en vastgelegd, het zijn kaarten waar je met het team doorheen kijkt. Er staat op wat je wilt bereiken en hoe je dat gaat doen. Dat is een verschil met de kwaliteitskaarten waarop staat beschreven hoe algemeen eenvoudige, alledaagse situaties moeten verlopen en hoe je hieraan vorm kunt geven. De ambitiekaarten zijn de bouwstenen van het onderwijs, wat wil je vanuit de visie met je onderwijs bereiken? Er zijn vier verplichte ambitiekaarten: rekenen en taal, sociale veiligheid en burgerschap, kwaliteitszorg en professionalisering. Daarnaast kun je als school eigen ambitiekaarten maken die meer schooleigen bouwstenen zijn.
Werk je met deze kaarten dan hoef je ook niet veel tijd te besteden aan het maken van een schoolplan. Dat is op alle scholen net weer gebeurd! Immers, je hebt de ambitiekaarten beschreven en dat is waar je als school voor staat en wat je wilt gaan doen de komende periode.
Kwaliteitskaarten die een basis vormen op school zijn: leraren, passend onderwijs, leiding, kinderen, ouders. Heb je omschreven hoe je de communicatie, zorgen dat kinderen aan het werk kunnen en hoe, hoe kun je kinderen ondersteunen die dat nodig hebben. Al deze kaarten geven structuur en duidelijkheid aan waar de school voor staat en hoe het is georganiseerd. Het bepaalt de koers van de school.
Hoe je deze kwaliteitsaanpak kunt gaan invoeren, is beschreven in hoofdstuk 5. Hoe maak je een stappenplan en wie heb je nodig binnen de school om dit traject in te voeren, wat zijn de knelpunten en hoe bepaal je wat van waarde is voor de school. Eerst moet duidelijk zijn wat Enigma is en wat kan betekenen voor jouw school. Het heeft gevolgen voor iedereen en daarom moet het team onderbouwde keuzes maken. Ga het traject in met meerdere collega’s die het samen aansturen. Heel duidelijk staan de stappen beschreven die een schoolteam moet nemen en hoe borg je de ambitie- en kwaliteitskaarten. Zorg dat iedereen zich er verantwoordelijk voor voelt. Benoem de succesfactoren, dat is waardevol voor een schoolteam.
Hoofdstuk 6; Alleen slopen als je iets beters kunt bouwen. De inzet van Enigma is een middel om te zorgen dat jouw school systematisch werkt en geen doel.
De titel van het boek: 
raakt de kern van je werk als leraar! Je wilt graag tijd hebben om te besteden aan de voorbereiding en het structuur brengen in je werk. Je hebt tijd nodig om met je collega’s te overleggen over de plannen die je samen maakt en uitvoert. Je hebt tijd nodig om materialen te maken of te kopiëren zodat je dit de volgende dag kunt gebruiken. Daarom raakt het boek mij. Als schoolleider heb ik ervaring met kwaliteitskaarten van WMK en deze worden nog steeds gebruikt. Vrijwel altijd worden deze gepakt in de tijd dat het schoolplan gemaakt moet worden en daarna verdwijnen ze weer in de kast. Het is ontzettend jammer dat er veel tijd in gestoken wordt maar het kennelijk niet echt goed werkbaar is. De kans is groot dat de oorzaak ligt in het feit dat het niet vanuit de school zelf komt. Daarom spreekt de werkwijze van de Enigma kwaliteitsaanpak mij wel aan. Het lijkt me een enorme klus waar je zeker allemaal achter moet staan, maar dan heb je wel je hele onderwijs goed op de rit. Ik zou graag van andere scholen horen of ze het hebben ingevoerd en hoe hun ervaring is. En……of daar nu weer gewoon de ruimte is gekomen om weer eens gewoon les te kunnen geven. Ik hoor het graag!
loading...
